Περί συντάξεων και ένα άρθρο του Σάββα Γ. Ρομπόλη για την ανατροπή της κοινωνικής ασφάλισης

Περί  συντάξεων και ένα άρθρο του Σάββα Γ. Ρομπόλη  για την ανατροπή της κοινωνικής ασφάλισης

Μπορεί να έχουμε μπροστά μας εκλογές, που αν μη τι άλλο σημαίνει αβεβαιότητα όσον αφορά την πολιτική της νέας κυβέρνησης που θα προκύψει, ωστόσο, και αν δεν καταγραφούν εκ βάθρων αλλαγές στο εκλογικό σώμα, τα πράγματα στην κοινωνική ασφάλιση έχουν λάβει τον δρόμο τους, που σημαίνει περιστολή συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων και αύξηση ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, αλλά και ασφαλιστικών εισφορών.

Αιτία βέβαια είναι όσα κατάφερε και πέρασε εν μέσω θέρους και μετά τη συμφωνία της 13ης Ιουλίου η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛΛ., με την ευρύτατη αποδοχή τους από τη μνημονιακή αντιπολίτευση.

Αν λοιπόν έχουν ήδη ψηφιστεί και ισχύουν μέτρα, όπως η αύξηση των ορίων ηλικίας στις πρόωρες συνταξιοδοτήσεις και η μείωση της κρατικής βοήθειας προς το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, αυτά που έρχονται και θεωρούνται προαπαιτούμενα για να συνεχίσουμε να λαμβάνουμε δόσεις μετά τις εξετάσεις που θα διεξαγάγουν οι εκπρόσωποι των 4 πλέον δανειστών μας, δείχνουν ότι το φθινόπωρο, και πάντως μετά τις εκλογές, θα είναι καυτό για τη νέα κυβέρνηση, με τους συνταξιούχους και ασφαλισμένους να πρέπει να είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τα χειρότερα.

Με τη νέα ασφαλιστική μεταρρύθμιση μα βάση τις ις νεοφιλελεύθερες εμμονές που έχουν αποτυπωθεί στο Μνημόνιο 3  έχει συμφωνηθεί να υπάρχουν κατ' έλασσον (προαπαιτούμενα) τα εξής:

■ Καθιέρωση στενότερης σύνδεσης μεταξύ εισφορών και παροχών (στην πράξη σημαίνει μείωση των παροχών, αφού για την Κομισιόν είναι δεδομένο ότι το 25% των Ελλήνων συνταξιούχων λαμβάνουν περισσότερα χρήματα από αυτά που έχουν εισφέρει στο σύστημα κατά τη διάρκεια του ασφαλιστικού τους βίου).

■ Αλλαγή στον τρόπο υπολογισμού των εισφορών στους αυτοαπασχολούμενους, με βάση το πραγματικό εισόδημα (με την αλλαγή αυτή σκοπείται, βέβαια, η αύξηση της ασφαλιστικής εισφοράς υπέρ του ΟΑΕΕ).

■ Καθορισμός της διαδικασίας για καθολική ενοποίηση όλων των Ταμείων (σε πρώτη φάση μπορεί να μη σημαίνει τίποτε, αλλά είναι βέβαιο ότι οι ενοποιήσεις φέρνουν προς τα κάτω εξίσωση των παροχών, αφού τα συγχωνευόμενα Ταμεία μειώνουν τα ασφαλιστικά δικαιώματα των ασφαλισμένων, ώστε όλοι να εξισωθούν στις χαμηλότερες δυνατές παροχές).

■ Κατάργηση εντός τριών ετών όλων των εξαιρέσεων που χρηματοδοτούνται με κρατικούς πόρους και εναρμόνιση των κανόνων σχετικά με τις εισφορές σε όλα τα Ταμεία, με βάση το ΙΚΑ (με λίγα λόγια, όσα Ταμεία λαμβάνουν κρατική βοήθεια, αυτή θα πάψει να τους παρέχεται, με αποτέλεσμα, αν θέλουν να επιβιώσουν, να πρέπει να μειώσουν συντάξεις και ασφαλιστικά δικαιώματα).

■ Κατάργηση μέχρι την 31η Οκτωβρίου όλων των περιττών φόρων υπέρ τρίτων που πηγαίνουν σε ασφαλιστικά ταμεία (το σύστημα έτσι θα απολέσει περί το 1,8 δισ. ευρώ ετησίως, ποσό που για να εξοικονομηθεί θα πρέπει να μειωθούν οι συντάξεις).

■ Σταδιακή εναρμόνιση των κανόνων για τις συντάξεις του ΟΓΑ με αυτά που ισχύουν στα άλλα Ταμεία (άρα οι αγρότες θα δουν να αυξάνεται δραματικά το ασφάλιστρο που καταβάλλουν στον ΟΓΑ).

■ Σταδιακή κατάργηση του ΕΚΑΣ για όλους τους συνταξιούχους έως τα τέλη Δεκεμβρίου του 2019, αρχίζοντας με το ανώτερο 20% των δικαιούχων τον Μάρτιο του 2016.

■ Εφαρμογή της ρήτρας μηδενικού ελλείμματος ή εξεύρεση αμοιβαία αποδεκτών εναλλακτικών μέτρων στο συνταξιοδοτικό σύστημα (ουσιαστικά το συγκεκριμένο προαπαιτούμενο αφορά μόνο την επικουρική ασφάλιση στο αρχικό του στάδιο). Θεωρείται όμως βέβαιο (αφού όλα αυτά τα μέτρα δεν θα σώσουν το ασφαλιστικό σύστημα, αλλά θα συντελέσουν στην πιο γρήγορη καταστροφή του) ότι το μέτρο θα περάσει τάχιστα και στις κύριες συντάξεις. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Κοινωνικής Ασφάλισης, Δ. Στρατούλης, βρήκε στο συρτάρι αποφάσεις του Γ. Βρούτση για μείωση από τον Ιούλιο του 2015 των επικουρικών συντάξεων σε ποσοστό 15%.

■ Θεσμοθέτηση μέσα στον Οκτώβριο 2015 ισοδύναμων μέτρων για την εφαρμογή της δικαστικής απόφασης του ΣτΕ για τις συντάξεις. Πρόκειται για την απόφαση που έκρινε αντισυνταγματικές τις μειώσεις του 2012 και που σημαίνει ότι το κράτος κέρδιζε 2-3 δισ. ευρώ ετησίως και που θα πρέπει να υπάρξουν νέοι τρόποι υφαρπαγής αυτών των ποσών από το ασφαλιστικό σύστημα.

■ Ενοποίηση τον Δεκέμβριο όλων των Ταμείων (κύριων και επικουρικών) σε μία ενιαία οντότητα.

■ Ολοκλήρωση του συμψηφισμού οφειλών με επιστροφές φόρου και συντάξεων (Σεπτέμβριος 2015).

■ Μεσοπρόθεσμο σχέδιο για τη διασφάλιση μεταβίβασης των οφειλών του ΙΚΑ προς τον ΕΟΠΥΥ (Νοέμβριος 2015), ώστε να εξορθολογιστεί μέχρι τον Ιούνιο 2016 η διαδικασία πληρωμών στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και υγείας (πίσω από αυτά τα δυσνόητα νομικά κείμενα κρύβεται η επιδίωξη για κατασχέσεις στην περιουσία οφειλετών στα ασφαλιστικά ταμεία και εκποίηση μέσω πλειστηριασμών αυτής της ακίνητης κυρίως περιουσίας).

■ Εκκαθάριση μέχρι τον Δεκέμβριο των καθυστερημένων αιτήσεων για συντάξεις. Αυτό το μέτρο, αν ισχύσει, θεωρείται βέβαια κάτι καλό, αφού θα δώσει ανάσα στους εγκλωβισμένους υπό προθεσμία συνταξιούχους.

■ Πρόσβαση μέχρι τον Σεπτέμβριο του Κέντρου Είσπραξης Ασφαλιστικών Οφειλών (ΚΕΑΟ) στους τραπεζικούς λογαριασμούς των οφειλετών και σε στοιχεία του ΤΑΧΙS. Καθίσταται προφανές ότι το μέτρο είναι ήσσονος σημασίας, αφού όσα χρήματα υπάρχουν έχουν ήδη δεσμευτεί, οπότε όσοι έχουν υποστεί αυτές τις κυρώσεις θεωρούν ότι δεν θα πάρουν ποτέ πίσω τα χρήματά τους.

■ Πλήρη στελέχωση του ΚΕΑΟ και ισχυροποίηση ελεγκτικής ικανότητας του ΙΚΑ και ενίσχυση Μονάδας Μεγάλων Οφειλετών μέχρι τον Οκτώβριο 2015.

■ Δημιουργία εντός του Σεπτεμβρίου βάσης δεδομένων για τις οφειλές από εισφορές κοινωνικής ασφάλισης.

■ Δημιουργία μέχρι τον Δεκέμβριο κεντρικού μητρώου ασφαλισμένων, σε συντονισμό με την ενοποίηση των συνταξιοδοτικών Ταμείων.

■ Ενσωμάτωση σε μία διετία (δηλαδή τον Δεκέμβριο του 2017) της είσπραξης εισφορών κοινωνικής ασφάλισης στη φορολογική διοίκηση.

Η ανατροπή της κοινωνικής ασφάλισης

Του Σάββα Γ. Ρομπόλη*

 Η «αβέβαιη περιπέτεια» που πλήττει το κοινωνικο-ασφαλιστικό σύστημα, τους ασφαλισμένους και τους συνταξιούχους, αλλά και την κοινωνική συνοχή στη χώρα μας, ιδιαίτερα τα τελευταία έξι χρόνια, σταδιακά και ανησυχητικά μεταμορφώνεται, υπό την εποπτεία και τη συστηματική παρακολούθηση του «αόρατου χεριού των δανειστών», σε ουσιαστική ανατροπή της κοινωνικής ασφάλισης και σε συρρίκνωση των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων.

Η μεταμόρφωση αυτή οδηγεί στην εφαρμογή της αρχής «των ελάχιστων προδιαγραφών» του νόμου περί φτωχών του 19ου αιώνα, με την έννοια ότι η όποια κοινωνική παροχή ακόμη και της κύριας σύνταξης θα εξαρτάται «από το σύστημα της νοητής κεφαλαιοποίησης με τη δημιουργία ατομικών μερίδων ανά ασφαλισμένο και παρακράτηση ενός ποσού κλιμακούμενου ανάλογα με το εισόδημα για τη χρηματοδότηση του συστήματος. Το τελικό ποσό σύνταξης που θα προκύπτει από τους κανόνες νοητής κεφαλαιοποίησης θα προστίθεται στην εθνική σύνταξη».

Με άλλα λόγια, επιδιώκεται το σύστημα κεφαλαιοποίησης που θα εφαρμοστεί μετά τη συγχώνευση των 11 ταμείων επικουρικής ασφάλισης στο Ενιαίο Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης (ΕΤΕΑ) να εφαρμοστεί και στα ενοποιημένα τρία ταμεία κύριας ασφάλισης, με ελεύθερη πτώση, εκτός των επικουρικών, και των κύριων συντάξεων, χωρίς ταυτόχρονα να μπορεί να υποστηριχθεί ποσοτικά η εξασφάλιση της βιωσιμότητας του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.

Μια τέτοια προοπτική προδιαγράφει, εκτός από την ουσιαστική ανατροπή της κοινωνικής ασφάλισης και την καταστρατήγηση των βασικών αρχών σύστασης και λειτουργίας της, την εμβάθυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, τη διεύρυνση της φτωχοποίησης και της απογοήτευσης του πληθυσμού, κ.λπ., και, όπως έχει αποδειχθεί ιστορικά, η όξυνση του «κοινωνικού ζητήματος» θα οδηγήσει σε όξυνση του «πολιτικού ζητήματος».

Η παρατήρηση αυτή σε όρους του Τόμας Καρλάιλ (1905) σημαίνει ότι «εάν δεν κάνουμε κάτι, κάποια μέρα αυτό θα γίνει από μόνο του και με τρόπο που δεν θα ευχαριστεί κανέναν». Υπ’ αυτή την έννοια, απαιτείται ως πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό και εκλογικό σύστημα στις παρούσες συνθήκες της προεκλογικής περιόδου να κάνουμε κάτι αντίστοιχα σοβαρό με τη συνθετότητα και την πολυπλοκότητα του ασφαλιστικού προβλήματος.

Αυτό σημαίνει ότι όλες οι πολιτικές δυνάμεις που συμμετέχουν στον προεκλογικό αγώνα για τις εκλογές της 20/9/2015 θα πρέπει να δεσμευτούν προγραμματικά ότι η λύση των οικονομικών ελλειμμάτων και των χρηματοδοτικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει με ιδιαίτερη οξύτητα το σύστημα κοινωνικών ασφαλίσεων στη χώρα μας δεν είναι να μιμηθούμε τη Χιλή ή τις Βαλτικές Χώρες με την ανατροπή του, ούτε με την ελεύθερη πτώση του επιπέδου των παροχών μετά τη μείωση ποσοστού 45% που έχουν υποστεί την τελευταία εξαετία.

Η λύση επίσης δεν είναι η μετατόπιση του κέντρου βάρους του κοινωνικού-ασφαλιστικού συστήματος από το αναδιανεμητικό (κοινωνική αλληλεγγύη) σε ultra-κεφαλαιοποιητικό (εξατομικευμένο-ατομικές μερίδες) σύστημα κοινωνικής ασφάλισης (ιδιωτικά συνταξιοδοτικά σχήματα, βασική σύνταξη).

Η λύση, τέλος, δεν είναι οι επιπτώσεις του δημογραφικού ελλείμματος, του ελλείμματος της απασχόλησης και της ανεργίας, που διευρύνονται από τις ασκούμενες πολιτικές της λιτότητας και της εσωτερικής υποτίμησης, να χρηματοδοτούνται από την περαιτέρω μείωση των παροχών, την αύξηση των εισφορών, την αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης, τη διεύρυνση των ανισοτήτων και την αλλαγή του συστατικού και του χρηματοδοτικού χαρακτήρα της κοινωνικής ασφάλισης, κτλ, αντί η διαμόρφωση μιας αναπτυξιακής στρατηγικής, μιας αποτελεσματικής πολιτικής απασχόλησης και μιας μακράς πνοής δημογραφικής πολιτικής να ενδυναμώσει χρηματοδοτικά τη βραχυπρόθεσμη και μεσο-μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του κοινωνικο-ασφαλιστικού συστήματος.

Στην κατεύθυνση αυτή ο οργανωτικός και λειτουργικός εξορθολογισμός της κοινωνικής ασφάλισης είναι άμεσος και αναγκαίος. Το ίδιο αναγκαία είναι η συλλογική, πολιτικά και κοινωνικά, κατανόηση ότι το ετήσιο έλλειμμα της κοινωνικής ασφάλισης κατά την περίοδο 2015-2020 ανέρχεται στο επίπεδο των 2,4 δισ. ευρώ και το ετήσιο έλλειμμα της επικουρικής ασφάλισης κατά την ίδια περίοδο ανέρχεται στο επίπεδο του 1,3 δισ. ευρώ. Τη δεκαετία του 2020 η πορεία των ελλειμμάτων της κύριας και της επικουρικής ασφάλισης σε συνθήκες baby booming (2023-2028), υψηλής ανεργίας και γήρανσης του πληθυσμού θα είναι σχεδόν τριπλάσια αυξητική σε σχέση με την πενταετία 2015-2020.

Με αφετηρία τα δυσμενή αυτά δεδομένα της κοινωνικής ασφάλισης στη χώρα μας στο παρόν και το μέλλον, η ουσιαστική και δυναμικής πνοής λύση είναι η αύξηση της απασχόλησης και του παραγόμενου προϊόντος στην Ελλάδα, αρχής γενομένης από τον άμεσο σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός έκτακτου προγράμματος επιδοτούμενης απασχόλησης πλέον των εκατό χιλιάδων ανέργων κάθε έτος, οι ασφαλιστικές εισφορές των οποίων θα καλύπτουν σταδιακά ένα τμήμα του ετήσιου ελλείμματος της κύριας ασφάλισης και παράλληλα το εισόδημα και οι δαπάνες τους θα αποτελούν τα εναρκτήρια βήματα επανεκκίνησης της ελληνικής οικονομίας, ώστε να αποφευχθεί η περαιτέρω μείωση των συντάξεων και η σταδιακή ανατροπή της κοινωνικής ασφάλισης σε κοινωνικο-ασφαλιστικό σύστημα των «ελάχιστων προδιαγραφών» του 19ου αιώνα.

*ομότιμος καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου